آیا درمان با سلولهای بنیادی میتواند به افراد مبتلا به دیابت کمک کند؟
کنترل دیابت یا بیماری قند چالش روزانه افرادی است که مبتلا به این بیماری مزمن هستند. بطور کل سه نوع اصلی دیابت وجود دارد: نوع 1 یک بیماری خودایمنی است، نوع 2 در رابطه با عوامل ارثی و شیوه زندگی است و دیابت حاملگی در دوران بارداری رخ میدهد. در دیابت نوع 1 لوزالمعده (پانکراس) به اندازه کافی هورمون انسولین تولید نمیکند. افراد مبتلا به دیابت نوع 1 مجبورند به طور مداوم قند خون خود را اندازهگیری کنند و روزانه چندین بار انسولین تزریق و یا از پمپ انسولین استفاده کنند. با وجود اینکه علت دیابت نوع 1 کاملا مشخص نشده، اما ثابت شده است که سیستم ایمنی نقش مهمی را در آسیب زدن به سلولهای تولید کننده انسولین در لوزالمعده بازی میکند.
امروزه دیابت به عنوان مشکلی که علم پزشکی کاری در مورد آن نمیتواند انجام دهد شناخته میشود و بهترین کاری که میتوانید انجام دهید این است که هر روز قند خون خود را اندازه بگیرید و از انسولین ساختهشده استفاده کنید تا این بیماری را کنترل کنید. و شما این کار را تا آخر عمر باید انجام دهید و تمام؛ فقط بیماری را کنترل میکنیم.انگار که فقط میخواهیم یک چسب زخم به روی آسیب بگذاریم. یعنی اگر دیابت دارید تا آخر عمر باید هر روز انسولین تهیه و استفاده کنید و ما به همین رضایت میدهیم. اما باید عمیقتر از اینها به آن بپردازیم، عامل اصلی چیست؟
دیابت یک بیماری دژنراتیو است
بسیاری ازعلل دیابت مربوط به سبک کلی زندگی است. رژیم غذایی، ورزش، و باکتریهای روده. کارهای بسیاری است که ما میتوانیم انجام دهیم تا بیماریای مانند دیابت را بهبود ببخشیم. بطور کلی دیابت یک بیماری دژنراتیو است که لوزالمعده شما را درگیر میکند. چرا بر روی ترمیم لوزالمعده تمرکز نکنیم تا بتواند عملکرد خوب خود را از سر بگیرد؟
چیزی که تاکنون در مورد آن صحبت نشده و هیچ شکی هم درباره آن وجود ندارد و کاملاً در مقالات علمی نشان داده شده است، این است که سلولهای بنیادی میتوانند مغز استخوان را ترک کرده، خود را به لوزالمعده برسانند و آنجا به سلولهای کاملاً طبیعی و انسولین ساز لوزالمعده تبدیل شوند. حتی باید اضافه کنم که سلولهای بنیادی نه تنها قادر به انجام چنین کاری هستند، بلکه خود لوزالمعده حدوداً هر۴ تا ۸ سال یک بار بازسازی میشود. یعنی هر ۸ سال شما تقریبا چیزی معادل یک لوزالمعده جدید را ساختهاید.
درمان دیابت
پس فقط این نیست که سلولهای بنیادی میتوانند به لوزالمعده بروند، بلکه سلولهای بنیادی در طول زندگی شما در واقع هر روز به لوزالمعده رفته و مشغول به بازسازی آن میشوند. سوال اینجاست که فرآیند اساسیای که، روند بازسازی لوزالمعده را به گونهای ثابت نگه میدارد واین فرآیند بازسازی از فرایند مرگ سلولی پیشی نمیگیرد، چیست؟ آیا میتوانم این روند طبیعی را تقویت کنم تا جایی که بر بیماریهایی مانند دیابت اثرگذار باشند؟
ما میتوانیم با قرار دادن سلولهای بنیادی بیشتر در گردش خون روند بیماریهایی مانند دیابت را برعکس کرده و آن را بهبود بخشیم. همه اینها در آزمایش به روی نمونههای حیوانی انجام شده، بدین صورت که آسیبی به لوزالمعده وارد کرده و بعد از آن میگذاریم که سلولهای بنیادی لوزالمعده را ترمیم کنند.
ولی در انسان این بیماری معمولا به این شکل به وجود نمیآید. در اغلب مواقع مشکل این است که یک بیماری زمینهای دیگر وجود دارد، یک بیماری خود ایمنی. چیزی که از باکتریهای داخل روده آغاز میشود. یک روند دائمی آسیب و حمله به لوزالمعده در جریان است. اینجا است که مساله چنین مطرح میشود که آیا میتوانیم ترمیم را چنان تقویت کنیم که از مقدار تولید قویتر باشد. بنابراین مساله ایجاد نوعی تعادل بین مرگ سلولی و جایگزینی و بازسازی سلولی است.
پس به جای آنکه صرفاً با انسولین به آن وصلهای زده باشیم ایده اصلی آن است که به سراغ منشاء برویم، ببینیم آن فرایندی که به تحلیل و مرگ سلولی منجر میشود چیست، و آن بخش از طبیعت بدن که به بازسازی لوزالمعده کمک میکند را تقویت کنیم. که به زبانی ساده عبارت است از افزایش سلولهای بنیادی در گردش خون.
نقش سلولهای بنیادی در دیابت
تحقیقات به وضوح نشان دادهاند که ما اگر رهاسازی سلولهای بنیادی از مغز استخوان را تحریک کنیم میتوانیم عملکرد لوزالمعده را بهبود ببخشیم، تا جایی که عملاً میتوانیم بیماریای مانند دیابت را از بین ببریم. این کار انجام شده و در مقالات علمی موجود است.
نکتهای که در کل این ماجرا باید متوجه آن بشویم این است که همینطور که سلولهای بنیادی در حال کمک به ترمیم لوزالمعده هستند باید به آنچه عامل اصلی مشکل است بپردازیم. و فکر میکنم که امروزه یکی از مشکلات علم پزشکی این است که ما به ندرت به عامل اصلی میپردازیم.
در هر صورت این واقعیت که پزشکان حتی فکر این را هم نمیکنند که نگاهی به نقش سلولهای بنیادی در دیابت بیاندازند، آن هم در عصر حاضر و با یافتههایی که در زمینه تحقیقات سلولهای بنیادی در دست داریم، برای من بسیار تعجبآور است.
آینده درمان دیابت با سلولهای بنیادی
آینده درمان دیابت با سلولهای بنیادی بسیار امیدوارکننده است، اما هنوز راه طولانی تا تبدیل شدن این روش به یک درمان استاندارد وجود دارد.
برخی از پیشرفتهای بالقوه در این زمینه عبارتند از:
- توسعه روشهای جدید برای تولید سلولهای بنیادی: محققان در حال توسعه روشهای جدید برای تولید سلولهای بنیادی با کیفیت بالاتر و هزینه کمتر هستند. این روشها میتوانند دسترسی به درمان دیابت با سلولهای بنیادی را افزایش دهند.
- بهبود روشهای پیوند سلولهای بنیادی: محققان در حال توسعه روشهای جدید برای پیوند سلولهای بنیادی به لوزالمعده هستند که خطر رد پیوند و عوارض جانبی را کاهش دهند.
- استفاده از فناوریهای جدید: فناوریهای جدید مانند چاپ زیستی و مهندسی بافت میتوانند برای ایجاد لوزالمعدههای مصنوعی حاوی سلولهای بنیادی استفاده شوند. این روشها میتوانند به افزایش اثربخشی درمان دیابت با سلولهای بنیادی کمک کنند.
- ترکیب درمان با سلولهای بنیادی با سایر روشها: درمان دیابت با سلولهای بنیادی ممکن است با سایر روشهای درمانی مانند داروها و تغییر سبک زندگی ترکیب شود تا اثربخشی آن افزایش یابد.